Jak wielka jest szara strefa?

O istnieniu szarej strefy gospodarczej (grey area, shadow economy, informal economy) wie każdy, zapewne niemal każdy wziął w niej kiedyś czynny udział, wykonując jakąś nieujętą statystykami (i podatkiem) pracę, gdzie płatność była z ręki do ręki. Ostatnio mówiło się o niej nieco w mediach, trochę w alarmistycznym tonie, w kontekście utraconych wpływów budżetowych.

O plusach i minusach szarej strefy rozpisują się specjaliści badający latami to bardzo ciekawe zjawisko ekonomiczne. Ja natomiast chciałbym podsunąć Czytelnikom nieco danych liczbowych, które uzmysłowią skalę i dynamikę szarej strefy, a także nałożyć ją na oficjalne dane o PKB, tworząc porównanie realnych dochodów krajów Unii. Trudno nie wysnuć przy okazji wniosku, że szara strefa absorbuje przynajmniej część bezrobocia - przecież dla wielu osób to jedyna możliwość zarobkowania w dramatycznej sytuacji życiowej. A drugi wniosek jest taki, że szara strefa zauważalnie poprawia relację biedniejszych krajów Unii do bogatszych, gdyż na ogół jest w nich procentowo wyższa. Przykładowo, relacja PKB Polski do Niemiec wynosi w tym zestawieniu 0,53, a po uwzględnieniu szarej strefy obu krajów - już 0,58. Podobnie zresztą Polski do Słowacji - odpowiednio 0,85 i 0,92.

I na koniec tych wstępnych uwag, mały żarcik, ale nie żarcik: przed fizjokratami i tak wszystko było przecież szarą strefą :-)

Źródło danych to dwie prace:

1. Friedrich Schneider: “The Shadow Economy and Work in the Shadow: What Do We (Not) Know?”, Institute for the Study of Labor. Plik PDF, 54 strony.
2. Friedrich Schneider, Andreas Buehn, Claudio E. Montenegro: “Shadow Economies All over the World New Estimates for 162 Countries from 1999 to 2007”, The World Bank Development Research Group Poverty and Inequality Team. Plik PDF, 73 strony.

Szacunki obejmują okres 1999-2007. Autorzy wyróżniają trzy grupy krajów:

• 25 krajów OECD, gdzie średnia wielkość szarej strefy wyniosła w 2007 roku 16,6% PKB - (2), Tabela 3.3.4, str. 24.
• 21 krajów w okresie transformacji, byłe kraje bloku radzieckiego (w tym Polska), gdzie procent wyniósł w 2007 roku 32,6 - (2). Tabela 3.3.3, str. 23.
• 88 i 98 krajów rozwijających się, gdzie w 2006 roku procent wyniósł odpowiednio 34,2 i 35,1 - (2). Tabela 3.3.2, str. 21 i 3.3.3, str. 23.

Nas najbardziej interesuje naturalnie Polska i jej relacja do innych krajów Europy i Unii. Pokazuje to np. tabela krajów w okresie transformacji:

Jak widać, Polska ma relatywnie niski poziom szarej strefy w swojej grupie, choć to ciągle ponad 1/4 oficjalnej wielkości PKB. Co interesujące, pierwsza praca Schneidera pokazuje tabele i wykresy, z których wynika, że w latach 90-tych poziom szarej strefy na świecie rósł, natomiast po roku 2000 się zmniejszał. Liczby różnią się nieco od podanych wyżej - zapewne dlatego, że zakresy grup są różne.

A teraz dodajmy szarą strefę do oficjalnego PKB krajów UE. Sztucznie skleimy PKB z 2012 roku i dane o szarej strefie z 2007 roku, choć zapewne te ostatnie nieco się w kolejnych pięciu latach zmieniły - nie wiemy jednak, jak bardzo, w dobie kryzysu ekonomicznego, który sprzyja patologiom. Nie zmieni to jednak zauważalnie wniosków z tabeli.

Dane posortowane są według kolumny sumującej PKB i szarą strefę.

Dane o PKB z zestawienia w CIA The World Factbook - https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2004rank.html.

I jeszcze poglądowy wykres pokazujący proporcje: